| |||||||||||||||||||||||||||
|
| |||||||||||||||||||||||||||
 Fransestraat 41 6524 HT Nijmegen KvK 10032693
| |||||||||||||||||||||||||||
Roetschorsziekte vergt zorgvuldige aanpakdinsdag 14 december 2021Nationale Bomenbank ontwikkelt veilige werkwijze voor verwijderen en verwerken van bomen met roetschorsziekte Sinds een aantal jaren hebben we in Nederland te maken met een betrekkelijk nieuw fenomeen onder esdoorns, de roetschorsziekte. De van oorsprong Noord-Amerikaanse roetschorsziekte is in Europa voor het eerst vastgesteld in 1945 in Essex, in het Verenigd Koninkrijk. De ziekte heeft de wetenschappelijke naam Cryptostroma corticale. Het heeft daarna tot 2014 geduurd voordat de ziekte in Nederland werd waargenomen. Inmiddels komt de roetschorsziekte veelvuldig voor in Nederland en België. De schimmelaantasting bevindt zich nagenoeg alleen op esdoorn en is dodelijk voor de boom. Daarnaast kunnen de schimmelsporen van aangetaste bomen luchtwegproblemen veroorzaken wanneer ze zich verspreiden bij het vellen, snoeien of verwerken van de bomen. In de landen om ons heen staat deze beroepsziekte bekend onder de naam maple bark stripper's lung. Alle reden dus om deze aantasting serieus te nemen.
Gezondheidseffect Roetschorsziekte wordt veroorzaakt door de schimmel Cryptostroma corticale (zie kader 1). De sporen van de schimmel drukken de opperhuid van de schors op. De schors barst open, waardoor de sporen zich via de lucht verspreiden in de omgeving. Doordat de schimmel witrot veroorzaakt, raakt de boom snel verzwakt. De boom sterft af, met vervolgens risico op tak- en stambreuk. Dit veroorzaakt een veiligheidsprobleem en de boom moet zo snel mogelijk verwijderd worden. Een bijkomend probleem is het risico op het inademen van sporen en het effect daarvan op de gezondheid van de mensen die werken met aangetast materiaal. Na langdurige of herhaalde blootstelling aan de schimmelsporen kan een allergische ontstekingsreactie ontstaan van de longblaasjes (allergische alveolitis). Een chronische vorm (chronische longontsteking) kan leiden tot blijvende arbeidsongeschiktheid. In de jaren vijftig werd de ziekte in het Verenigd Koninkrijk bekend toen er mensen werden gediagnostiseerd met maple bark stripper's lung, vrij vertaald 'schorsschillerslongen'. Het waren de houtzagerijmedewerkers die tijdens het ontbasten van met roetschorsziekte aangetaste esdoorns in contact kwamen met de schimmel en de microscopisch kleine sporen inademden. Voor hoveniers, boomverzorgers en houtverwerkers wordt roetschorsziekte daarom tot de beroepsziektes gerekend. Bewoners die langs een aangetaste boom wandelen, lopen overigens geen gevaar. Het risico is vooral gelegen bij mensen die met het aangetaste hout werken. Zorgvuldig verwijderen en verwerken vereist In de praktijk blijkt echter dat bij het verwijderen en verwerken van bomen met roetschorsziekte het risico op nadelige gezondheidseffecten nog weleens genegeerd wordt. Werkgevers hebben de plicht om de veiligheid en gezondheid van hun medewerkers te beschermen. Als je als werkgever weet dat er roetschorsziekte heerst, kom je er niet mee weg als je dit negeert, waardoor medewerkers onvoldoende beschermingsmaatregelen nemen. De mensen die de bomen weghalen, moeten dus afdoende beschermd zijn; dat is een verplichting voor de opdrachtgever en opdrachtnemer. Om deze reden heeft Nationale Bomenbank het afgelopen jaar gewerkt met het protocol van Stigas. Dit is in oktober 2020 opgesteld in samenwerking met Terra Nostra en opgenomen in de Arbocatalogus. Hiermee heeft Nationale Bomenbank een eigen intern roetschorsziekte-protocol opgesteld en inmiddels doorontwikkeld tot een protocol waarin alle veiligheidsaspecten meegenomen worden. Dit heeft geresulteerd in een volledig gesloten keten, van determinatie tot verwerking van aangetast materiaal. Determinatie Het proces start bij verdenking van aangetaste bomen. Zodra er een vermoeden is van aangetaste bomen of hout, is het van belang een monster te nemen. Bij de monstername worden overige bomen in de omgeving eveneens bekeken en mogelijke risico's ingeschat. Determinatie is noodzakelijk omdat het lang niet altijd om roetschorsziekte blijkt te gaan (zie kader 2); onnodig hoge kosten voor het verwijderen van de bomen kunnen dan voorkomen worden. Communicatietraject Wanneer door determinatie van monsters is vastgesteld dat het gaat om roetschorziekte, start het proces van zorgvuldige verwijdering en verwerking met een bijbehorend communicatietraject. Het verwijderen van de bomen gaat immers gepaard met veiligheidsmaatregelen die in het oog springen en daarmee vragen oproepen. Zo dragen de mensen die de bomen rooien beschermende kleding en een overdrukmasker. Daarnaast mogen mensen zich niet onbeschermd binnen een veiligheidszone van 50 meter om de werkplek bevinden. Nationale Bomenbank kan in samenwerking met de opdrachtgever een communicatietraject verzorgen. Verschillende tools kunnen hiervoor ingezet worden, met als uitgangspunt het informeren van bewoners en belanghebbenden. Verwijdering aangetaste bomen Naast de boomverzorgers die de bomen rooien, moeten ook de mensen op de machines beschermd zijn. Alle machines zijn daarom uitgerust met een installatie waarmee verspreiding van sporen wordt voorkomen. Het verkleinen van het vrijkomende materiaal wordt uitgevoerd met een speciaal hiervoor aangepaste chipper. In het protocol wordt specifiek aandacht besteed aan het gebruik, onderhoud en de schoonmaak van PBM's en gereedschappen. Onderzoek van de filters van het overdrukmasker wees uit dat er in het voorfilter zeer veel sporen van de schimmel aanwezig zijn en dat het hoofdfilter de resterende sporen eruit filtert. De juiste PBM's zijn dus geen overbodige luxe. Tijdens het verwijderen van aangetaste esdoorns voor de gemeente Sittard-Geleen zijn er door Terra Nostra metingen verricht om bovenstaande werkwijze te toetsen. De verspreiding van sporen in de directe omgeving van de werkzaamheden is gemeten en wordt onderzocht. Op deze manier wil Nationale Bomenbank haar werkwijze onderbouwen en nog verder verbeteren. Transport en verwerking aangetast materiaal Het transporteren en verwerken van het vrijkomende aangetaste materiaal was tot voor kort nog een heikel punt. Bomen die aangetast zijn, worden gezien als een afvalstof. Een afvalstof mag niet begraven of verstookt worden zonder vergunning van het bevoegd gezag. Het verbranden van het materiaal is echter wel mogelijk in biomassacentrales. Deze moeten hiervoor een aparte werkstroom in gang zetten, waarbij geborgd is dat medewerkers geen risico lopen om sporen in te ademen. Nationale Bomenbank heeft samen met een erkend afvalverwerker gezocht naar een oplossing waarbij al het vrijkomende hout verbrand wordt binnen een inrichting, zonder besmetting. Dit is gelukt: Nationale Bomenbank heeft inmiddels een aparte afvoerstroom ingericht voor aangetast materiaal, waarbij de medewerkers van de inrichting op geen enkele manier worden blootgesteld aan de sporen. Het is dus noodzakelijk om de ziekte eerst te laten vaststellen, zodat je zeker weet of je risico loopt tijdens het verwerken. Wordt de roetschorsziekte aangetroffen, dan is het ieders verantwoordelijkheid om de mensen die met het aangetaste materiaal werken te beschermen, en een veilige en daarmee zorgvuldige verwerkingsprocedure te volgen. Informeer ook bewoners en weet dat zij weinig risico lopen. Het betreft een beroepsziekte die serieuze aandacht behoeft.
Tip de redactie
|
|
