Niet elke grote, oude, dikke boom is een veteraan - waaraan herken je een veteraanboom?

ARTIKEL

Joost S.H. Gieskes, dinsdag 7 november 2023

186 sec

Criteria volgens dendroloog Joost Gieskes

In het bomenvak zal niet snel iemand beweren dat veteraanbomen onbelangrijk zijn. Natuurlijk moet er met deze meer dan monumentale bomen zorgvuldig worden omgegaan. Toch weten we niet altijd precies wanneer een boom wel of niet veteraan is. Moet hij op een lijst staan? Of moet hij voldoen aan bepaalde kenmerken? De redactie ontving een artikel van de hand van dendroloog Joost Gieskes over de criteria waaraan veteraanbomen volgens hem moeten voldoen. Zijn betoog is mede gebaseerd op de kennis van David Lonsdale, autoriteit op het gebied van Veteran Trees in het VK, die hij leerde kennen als leermeester en vriend.

Veteraanboom op Foots Cray Meadows (Londen, VK), foto: Wikimedia Commons

Om een boom tot de categorie 'veterane of veteraanboom' te kunnen rekenen, worden criteria gesteld. Een welomschreven definitie is niet mogelijk. Dat laatste heeft als oorzaak de grote gevarieerdheid van boomsoorten, de vormen en structuren, het leeftijdsverloop, de zeldzaamheid, de relatie tot de omgeving en vele andere factoren.

Een veteraanboom heeft het volgroeide stadium bereikt en zal altijd oud zijn, tot zelfs het einde van zijn levensfase blijft het een veteraan (of zelfs een 'ancient tree'). Oud is een betrekkelijk begrip, het kan per soort en situatie verschillen.

Kenmerken van waarde

De boom moet van waarde worden geacht wegens zijn biologische waarde, esthetische waarde individueel en ook in relatie tot het landschap; belevingswaarde, cultuurhistorische waarde, bijzondere karakteristieken, zeldzaamheid; gerelateerd aan bijzondere persoon of gebeurtenis.
Meestal zullen het bomen zijn van enige omvang; een 'dikke boom'. Ook 'dik' is een betrekkelijk begrip als het om ouderdom gaat, zoals boomdeskundigen weten.
Als zonder meer acceptabel en tekenend voor een oude boom wordt genoemd: een kromme boom, of vreemde vormen; een structuur typerend voor oude bomen; een kroon die reeds op zijn retour is; holten; losse schors of scheuren in de schors; adventiefwortels; takken die tot de grond reiken; dood hout; korstmossen; epiphyten; vruchtlichamen van schimmels en insecten.

'Een veteraanboom is zeer oud en toont diverse kenmerkende gebreken - mits veilig, wordt hij aan de natuur overgelaten'

Verschil 'veteraan' en 'monumentaal'

Op het oog zijn er overeenkomsten met het begrip 'Monumentale Boom' zoals bijvoorbeeld in Den Haag wordt gehanteerd, namelijk ouder dan vijftig jaar en tevens met bijzondere karakteristieken. Het verschil zit erin dat een (Haagse) monumentale boom vitaal is, zo goed mogelijk wordt onderhouden, tót hij afsterft of aftakelt, en mede daardoor een gevaar kan vormen voor de omgeving.

De veteraanboom reikt voorbij dat stadium, is zeer oud, en toont reeds diverse kenmerkende gebreken. Mits veilig, wordt de veteraanboom als het ware aan zijn lot, aan de natuur overgelaten - zie hierna de nadere definiëring daarvan - waarbij weliswaar omstandigheden zijn of worden gecreëerd om de boom zeer oud te laten worden.

Een veteraanboom hoeft niet persé ook een monumentale boom te zijn; een monumentale boom kan daarentegen wel een veteraanboom worden. Het is aan de lokale autoriteiten hoe hiermee om te gaan. In bijzondere gevallen kan zelfs een dode boom in aanmerking komen voor de kwalificatie veteraanboom. Vanzelfsprekend worden andere eisen gesteld aan dode bomen dan aan levend materiaal. Een groep van bomen tot veteraan benoemen is niet per definitie uitgesloten; het zal eveneens een bijzonder geval zijn en vereist zorgvuldige analyse. Hieronder som ik de voorwaarden op waaraan mijns inziens moet worden voldaan tot aanwijzing en behoud van een veterane boom.

Mogelijk nog geen veterane bomen in Nekoř, Ústí nad Orlicí District, Tsjechië, foto Wikimedia Commons

Voorwaarden voor aanwijzing en behoud veteraanbomen

		Primair moet de boom op een veilige plek staan, en wel zodanig dat de boom bij verlies van takken of door omvallen geen risico vormt voor het publiek.
		De boom moet in beginsel nog redelijk vitaal zijn en potentieel oud kunnen worden. Ter vaststelling daarvan dient een uitgebreide VTA te worden uitgevoerd inclusief zo nodig een onderzoek naar de bodemomstandigheden ondergronds, afhankelijk van de boom en zijn standplaats, naar de bodemstructuur en het bewortelingspatroon. Er moet, toekomstgericht, voldoende groeiruimte zijn. Ook moet op mechanische aspecten gelet worden. Een ver uitstekende tak bijvoorbeeld kan op termijn afbreken en de balans in gevaar brengen. Er moet dus wel evenwicht in de kroon zijn.
		Er moet rondom de boom voldoende ruimte zijn en ook licht, ofwel geen schaduwwerpende bomen in de directe omgeving.
		Voor de beschermingszone rond de boom geldt als regel een minimum ruimte van 15 maal de diameter van de boom of vijf meter buiten de kroonprojectie, met keuze van de grootste. Binnen dit gebied mogen geen wegen of paden zijn om bodemverdichting te voorkomen. Ondergronds mogen zich geen boomvreemde voorwerpen bevinden als kabels en dergelijke. Mochten die aanwezig zijn dan moeten ze weggehaald of verlegd worden. Bij (te) weinig licht door aangrenzende, schaduwwerpende bomen moet toekomstgericht bestudeerd worden of deze al dan niet kunnen blijven staan. Binnen de boombeschermingszone mogen geen machines worden gebruikt.
		Rondom de beschermingszone wordt aanbevolen een hek te plaatsen ter bescherming van de boom. Dat kan zijn tegen vee, maar ook de recreant/bezoeker dient daar buiten te blijven. In sommige gevallen zou een (stekelige) haag rondom de boom geplant kunnen worden. Elke situatie vraagt om een eigen invulling, als het primaire doel maar wordt bereikt. Een informatiebordje met aanwijzingen kan heel nuttig zijn.
		Binnen de beschermingszone kan gras staan of een strooisellaag liggen. Als deze er nog niet is, dan niet plotseling aanbrengen. Primair gaat het erom dat verdroging wordt voorkomen.
		Geadviseerd wordt zo min mogelijk boomchirurgisch en ander onderhoud toe te passen, en indien noodzakelijk in geleidelijkheid.
		Geen pesticiden en zo weinig mogelijk voedingstoffen gebruiken. In beginsel geen mycorrhiza aanbrengen.
		Geen brandbaar materiaal nabij de boom, bijvoorbeeld varens.
		Zo weinig mogelijk snoei; vermijd grote wonden.

Joost Gieskes

Over de auteur

Joost Gieskes is dendroloog en meer dan twintig jaar adviseur op het gebied van beheer en onderhoud van bomen. Ook is hij lid van de Adviesraad Monumentale Bomen Den Haag.

LEES OOK

De Stelling: 'Nederland heeft weinig veteraanbomen. Dat komt door onze obsessie met veiligheid'

26-10-2023 | ARTIKEL

155 sec

Aftrap Veteraanbomen opleiding (VETcert)

05-05-2023 | NIEUWS

57 sec

REACTIES

		Dennis van Baast donderdag 9 november 2023

Als we veteraan bomen gaan onderwerpen aan een VTA toets en de daarbij behorende maatregelen dan gaan we niet veel veteraan bomen krijgen. in de laatste regels word gepleit om snoei te vermijden, dat heeft die VTA al weinig zin. of ze eco VTA zoals die van Terra Nostra moet bedoeld worden. de benodigde ruimte die hier word voorgesteld verkleind het aantal eveneens. boomchirurgie word toch al verschillende jaren niet meer uitgevoerd?! voor een veteraan boom zul je bepaalde zaken (dood hout en dergelijk) in relatie tot risico moeten afwegen of deze acceptabel zijn voor de locatie.

		Joost S.H. Gieskes vrijdag 10 november 2023

Alvorens een boom de status van Veteraan krijgt wordt een VTA uitgevoerd. Een voorbereiding dus. Als voorbeeld een uitstekende tak die mogelijk instabiliteit veroorzaakt in de toekomst.
Excuus als dat niet goed is toegelicht.

Tip de redactie